η Βέροια οπως την είδαν οι Τούρκοι

Η Βέροια (Karaferye) σήμερα είναι είναι μια πόλη που βρίσκεται περίπου 60 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Θεσσαλονίκης.

Κατακτήθηκε το 1372 με την Β΄ Μάχη του Τσίρμεν ή του Έβρου από τους Γκαζή Εβρενός Μπέη και τον Χαϊρεττήν Πασά.

Ο Γιλντιρίμ Μπαγιεζήτ είχε δώσει ξεχωριστή σημασία στην Βέροια η οποία μετά την κατάκτηση μετατρέπεται σε προπύργιο των ακιντζήδων στην περιοχή της Θεσσαλίας.Οι ακιντζήδες ήταν αυτοσχέδιο σώμα άτακτων ιππέων του οθωμανικού στρατό. Οι άνδρες του ιππικού αυτού εισχωρούσαν στα εχθρικά εδάφη, λεηλατούσαν και σκότωναν τους κατοίκους πριν από την είσοδο του τακτικού στρατού. Δεν αμείβονταν από το κράτος, αλλά ζούσαν από τις λεηλασίες και τις αρπαγές.. Οι συχνές συγκρούσεις των ακιντζήδων με τον τακτικό στρατό οδήγησαν τελικά την οθωμανική διοίκηση στη διάλυση του σώματος.

Το 1372-1373 την εποχή του σουλτάνου Μουράτ Α΄, όταν επιφορτίστηκε ο Γκαζή Εβρενός ως διοικητής με την κατάκτηση αυτού του κάστρου, είχε ορίσει ως δυνάμεις εμπροσθοφυλακής τους γκαζήδες Καρατζά, Καράκοτζα, Καρά Φοτσά, Καρά Μουρσέλ και Καρά Φέριε. Όταν κατέφθασαν όλοι τους μπροστά στο κάστρο αυτό, ο γκαζής (ήρωας, πολεμιστής, νικητής, τίτλος τιμής) ονόματι Καρά Φέριε, με την βοήθεια θηλιών, σκαρφάλωσε στο κάστρο με τους άντρες του και το κυρίευσε.

Αυτός είναι ο λόγος που το κάστρο τούτο προς τιμήν εκείνου του γκαζή ονομάζεται Καρά Φέριε ???

 Από ό,τι λένε, το κάστρο αυτό, στα παλιά χρόνια ήταν πολύ δύσβατο. Το γερό κτίσμα που το ονομάζουν ακόμα και σήμερα «πύλη του νερού», αποτελείται από πελώριους πύργους που έχουν ύψος δύο μιναρέδων. Οι δύο πλευρές του κάστρου είναι χαράδρες σαν τα πηγάδια της κόλασης. Ακόμα και η πόλη είναι χτισμένη μέσα σε μια ευρύχωρη κοιλάδα με λόφους και ποτάμια και αποτελείται από 4000 κεραμοσκέπαστα, μονώροφα και διώροφα λιθόχτιστα σπίτια με ζωοδότρες πηγές, με κήπους και περιβόλια.

Οι μουσουλμανικές συνοικίες της πόλης είναι δεκαέξι. Υπάρχουν δεκαπέντε συνοικίες απίστων Ρωμιών, Σέρβων, Βουλγάρων και Λατίνων. Επιπλέον υπάρχουν τρεις εβραϊκές συνοικίες .Εκτός από τα τζαμιά υπάρχουν και εννιά συνοικιακά μεστζίτια. Οι μεντρεσέδες του είναι τρεις, υπάρχει και ένα σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης. Στους πέντε τεκέδες του διεξάγονται θρησκευτικές τελετές.

 Τα δίδυμα λουτρά του, είναι πέντε στον αριθμό και το ωραιότερο είναι το χαμάμ του Τουζτζού Σινάν. Εκτός από αυτά, διαθέτει επίσης εβδομήντα λουτρά σε αρχοντικά. Υπάρχουν τρία πτωχοκομεία. Η πόλη έχει εξακόσια μαγαζιά και μικρά- μεγάλα 15 εξαίρετα χάνια που προορίζονται για τους εμπόρους.

Μέσα στην πόλη υπάρχουν διάφοροι νερόμυλοι, των οποίων τα νερά τρέχουν αλληλοδιαδόχως, που παρόμοια δεν απαντώνται πουθενά

Οι άσπρες, λεπτές και κεντητές πετσέτες της, τα μαντίλια, οι πετσέτες λουτρού και οι ρόμπες λουτρού που παράγονται εδώ είναι μοναδικά. Σε κάθε χώρα, ιδιαίτερα στους ανώτατους οθωμανούς κρατικούς λειτουργούς και τους βεζίρηδες, τα δώρα αποστέλλονται από΄ δώ 

Στην Βέροια, που αποτελούσε έδρα του καδή (ιεροδικαστή), υπήρχουν τσαρσιά και φυτείες ρυζιού, που εκτείνονταν γύρω από τα τεμένη, και κήποι με οπωροφόρα δέντρα. Στην πόλη παράγονταν πολύχρωμα πανωφόρια με μακριές φούντες, τα οποία ονομάζονταν «κάπες» και «βελέντζες» Η πόλη την εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας φημιζόταν επίσης και για την υφαντουργία βάμβακος και την κλωστοϋφαντουργία της. Οι πετσέτες που παράγονταν εδώ διακομίζονταν στην Ιστανμπούλ και εκεί πουλιούνταν.

Η πόλη το 1864 υπέστη μια μεγάλη πυρκαγιά. Στην Βέροια, η οποία ξαναχτίστηκε μετά την πυρκαγιά, χρησιμοποιήθηκε δομικό υλικό ανθεκτικό στη φωτιά και ταυτόχρονα έγιναν κάποιες διαπλατύνσεις και ευθυγραμμίσεις στους κεντρικούς δρόμους Κατά την οργάνωση των βιλαετίων η Βέροια έγινε έδρα επαρχίας (καϊμακαμλίκι) υπαγόμενη στη Θεσσαλονίκη. Η Βέροια αποτελούνταν από εβδομήντα ένα χωριά και τσιφλίκια και μια κοινότητα, την Νάουσα. Σύμφωνα με το Σαλναμέ (Επετηρίδα) του Βιλαετίου Θεσσαλονίκης, έτους 1906, στη Βέροια υπήρχαν 2.131 χανέδες (σπίτια) και 14.000 κάτοικοι, 19 τεμένη και μεστζίτια, 4 τεκέδες, 3 μεντρεσέδες, 2 αστικές σχολές, 2 σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης.

Τα έτη 1910-1911 ο καζάς της Βέροιας, με κέντρο τη Βέροια, είχε 66 χωριά στα οποία ζούσανε 22.342 Έλληνες, 8.672 Τούρκοι και 1.719 Εβραίοι.

Κατά την διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, στις 16 Οκτωβρίου 1912 ο ελληνικός στρατός κυρίευσε την πόλη. Ένα μέρος του μουσουλμανικού πληθυσμού εγκατέλειψε την πόλη τότε, ενώ το υπόλοιπο έφυγε με τη Συνθήκη της Λωζάνης. Σύμφωνα με την από 17 Ιουλίου απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, οι ανταλλαγέντες της Βέροιας μεταφέρθηκαν στην Αμάσεια, το Τόκατ και το Σίβας. Ο πρώτος Τούρκος χιττιτολόγος (χετταιολόγος), πανεπιστημιακός καθηγητής, ο Σεντάτ Αλπ (1913) και ο συνθέτης Χαφούζ Χουσεΐν Τολάν (1910) είναι από τη Βέροια.

To Χαμάμ του Τουζτζού Σινάν Μπέη/ Χαμάμ του Τουζ Παζάρ

Βρίσκεται επί των οδών Λουτρού και Ελευθερίας. Έχει κριθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο με δύο Υπουργικές Αποφάσεις.Έχει κάτοψη δίδυμου λουτρού.Το κτίσμα αποτελείται από μικρά διαμερίσματα που περιστοιχίζουν το τετραγωνικής κάτοψης θερμό χώρο (sıcaklık). Είναι χτισμένο από πέτρα και τούβλα, η τοιχοποιία του αποτελείται από εναλασσόμενες στρώσεις.Τελευταία ανακαινίστηκε τη δεκαετία του 1970. Μετά τη λήξη των εργασίων αποκατάστασης, βγήκε στο φως το δάπεδο με την αρχική του μορφή, το σύστημα αποχέτευσης και οι διακοσμήσεις με φυτικά μοτίβα. Κατά την επιτόπια έρευνά μας διαπιστώσαμε ότι χρησιμοποιείται ως εργαστήριο συντήρησης και φύλαξης των ευρημάτων που προέρχονται από ανασκαφές. Στο εσωτερικό του υπάρχουν πολλά ανασκαφικά ευρήματα και έργα που ανήκουν σε διάφορες εποχές. Στον αύλιο χώρο υπάρχουν 22 επιτύμβιες μαρμάρινες πλάκες και κομμάτια από πλάκες που ανήκουν στην οθωμανική περίοδο.

Tο Τζαμί του Τσελεμπή Σινάν Μπέη

Βρίσκεται στο οικοδομικό τετράγωνο που σχηματίζεται απο τις οδούς Λεωνίδου και Θεμιστοκλέους. Έχει κριθεί διατηρητέο μνημείο με Βασιλικό Διάταγμα
Το τζαμί είναι θολωτό και με μιναρέ. Ο τρούλος του είναι μολυβδοσκέπαστος. Στο προαύλιό του υπάρχει ένα πελώριο πλατάνι.
Σε μια φωτογραφία του, που τραβήχτηκε μετά την ανταλλαγή, φαίνεται ότι η αυλή του γύρω γύρω περιβάλλεται από υψηλό μαντρότοιχο. Το τέμενος είναι τετραγωνικής κάτοψης και ο τρούλος του στηρίζεται πάνω σε οχταγωνικό τύμπανο. Ο μολυβδοσκέπαστος τρούλος του έχει χορταριάσει. Το κτίσμα έχει χτιστεί από πελεκητή πέτρα και τούβλα που έχουν τοποθετηθεί εναλλάξ. Στην ανατολική πλευρά της (οκταγωνικής) βάσης του τρούλου, υπάρχει ένα επαναχρησιμοποιημένο μαρμάρινο δομικό υλικό, τοποθετημένο ανάποδα, πάνω στο οποίο είναι χαραγμένα τα γράμματα «ΚΙΚ». Ο κορμός του μιναρέ του, που διασώζεται μέχρι τον εξώστη του, είναι ίδιος με τον μιναρέ του Αλατζά Τζαμί της Θεσσαλονίκης. Στον κορμό του μιναρέ, που είναι διακοσμημένος με μπακλαβωτά σχήματα, έχουν σχηματιστεί ραβδώσεις. Το προστώο του τεμένους δεν διασώζεται.
Tο Τζαμί του Τζελεμπή Σινάν Μπέη, χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία, εργαστήρι μουσικών οργάνων, μαρμαράδικο και ξουλουργείο Κατά την έρευνά μας διαπιστώσαμε ότι χρησιμοποιούνταν ως αποθήκη ξυλείας του Δήμου. Αυτό το σημαντικό τέμενος, που χτίστηκε περίπου πριν 520 χρόνια, έχει ανάγκη από άμεση αναπαλαίωση.

Ναμαζγιάχ (Υπαίθριος χώρος προσευχής)

Τα ναμαζγιάχ είναι χώροι όπου σε καιρό πολέμου, τελούσαν το ναμάζι (μουσουλμανική προσευχή) ο αρχηγός της στρατιάς και οι προεστοί, ενώ, σε καιρό ειρήνης, όσοι πηγαίνανε για προσκύνημα στη Μέκκα (hac) ή εκείνοι που επρόκειτο να πάρουν μέρος σε εκστρατεία. Επίσης δημιουργούνταν τέτοιοι χώροι προσευχής δίπλα σε δρόμους, για να καλύπτονται οι θρησκευτικές ανάγκες των ταξιδιωτών, ή οι ανάγκες για καθημερινή προσευχή, ή εκείνη της Παρασκευής ή του Μπαϊραμιού, όσων εργάζονταν στην ύπαιθρο, σε κήπους ή περιβόλια. Τα ναμαζγιάχ έχουν άμβωνα (mimber) και μιχράμπ και είναι υπαίθρια μεστζίτια, σε ορισμένα υπήρχε και μιναρές.

Το ναμαζγιάχ της Βέροιας εντυπωσίασε αρκετά τον Εβλιγιά Τσελεμπή ο οποίος κάνει εκτενή αναφορά σ΄αυτό: « Είναι ένα ευρύχωρο μέρος που ανοίγει την καρδιά του ανθρώπου. Στη Ρούμελη, την Περσία και την Αραβία, παρόμοιο δεν υπάρχει. Είναι ένα μέρος με χωρητικότητα πενήντα ατόμων και είναι γεμάτο με πρασινάδες και τουλίπες. Βρίσκεται σε κοιλάδα και περιβάλλεται από τοίχο και περιβόλια. Αυτόν τον χώρο, που έχει τέσσερις πύλες, οι ευεργέτες εξωράισαν με χιλιάδες δέντρα. Τα δέντρα είναι πανύψηλα και είνα τόσο πυκνά, που ούτε τα νερά της βροχής φτάνουν κάτω, ούτε το φως του ηλίου είναι ορατό. Σαν να απλώσανε ένα πράσινο βελούδο στην επιφάνεια του εδάφους και το κεντήσανε. Από τη μυρωδιά των κυπαρισσιών που υπάρχουν εδώ, ευωδιάζεται το μυαλό του ανθρώπου. Το καθένα, ντυμένο στα πράσινα σαν σμαράγδι, στέκεται όρθιο σαν τα παλικάρια που είναι έτοιμα να δηλώσουν πίστη στο Θεό, το ένα υψηλότερο από το άλλο. Λογιών λογιών πουλιά υπάρχουν, πάνω στα κυπαρίσσια και τα άλλα ψηλά δέντρα, που τα κελαηδήματά τους εντυπωσιάζουν τον άνθρωπο σε τέτοιο βαθμό ώστε προκαλούν αισθησιακή τέρψη. Με λίγα λόγια, στα πενήντα ένα χρόνια που ταξιδεύω, εγώ ο ταπεινός, ένα τέτοιο τόπο λατρείας δεν έχω ξαναδεί.Αλλά αυτό το ναμαζγιάχ της Βέροιας οπωσδήποτε πρέπει να το δει κανείς, λες και είναι ένας μεγάλος μεντρεσές. Διότι όλοι οι μορφωμένοι, οι ευσεβείς, οι σεΐχηδες και οι σπουδαστές της πόλης, συγκεντρώνονται τα απογεύματα στη δεντρόφυτη αυτή τοποθεσία κα,ι πιάνοντας τις γωνιές, καθ’ομάδες, συζητούν μεταξύ τους με πάθος πάνω στις ισλαμικές και τις άλλες επιστήμες. Εδώ συγκεντρώνονται όλοι οι ουλεμάδες, οι ενάρετοι, οι ποιητές, οι συγγραφείς, οι ιστορικοί, χιλιάδες κόσμος και κάνουν προσευχή να βρέξει, ικετεύουν και παρακαλούν το Θεό. Είναι ένας τόπος όπου οι δεήσεις οπωσδήποτε εισακούονται. Όσοι βλέπουν αυτό το ναμαζγιάχ, μένουν έκπληκτοι στο βαθμό που χάνουν τα λογικά τους. Τόσο παράξενο και παράδοξο μέρος είναι αυτό! Όσο υπάρχει ο κόσμος, ο Θεός να φυλάγει τούτο το μέρος. Πράγματι, όλοι οι περιηγητές της ξηράς και της θάλασσας πρέπει να επισκεφτούν αυτό το μέρος»
Το ναμαζγιάχ, παρόλο που αποχώρησαν οι μουσουλμάνοι της Βέροιας, διατηρήθηκε για μεγάλο διάστημα. Το κτίσμα είχε άμβωνα (minber) από πελεκητή πέτρα με εφτά σκαλοπάτια. Ο άμβωνας είχε ξύλινους στύλους και χωνοειδή σκεπή από φύλλα μολύβδου. Ήταν ξύλινο, και είναι το μοναδικό δείγμα που έχει εντοπιστεί. Δύο φωτογραφίες του που έχουν διασωθεί τραβήχτηκαν από τον Αριστοτέλη Ζάχο Επιπλέον στις περιγραφές τοπίων που αναφέρονται στον περιβάλλοντα χώρο του Μεντρεσέ τζαμί, συγκαταλέγεται και το ναμαζγιάχ
Σήμερα το ναμαζγιάχ της Βέροιας, έχει μετατραπεί σε Ελληνορθόδοξο τόπο λατρείας που επινοήθηκε με την χρήση των σκαλοπατιών του άμβωνά του. Ο άμβωνας και το μιχράμπ του έχουν γκρεμιστεί τελείως. Τα τρία σκαλοπάτια του άμβωνα, μετατράπηκαν σε ένα φανταστικό βήμα από όπου λέγεται ότι κήρυξε ο χριστιανός Άγιος Απόστολος Παύλος, που γεννήθηκε το 10 μ.Χ. στην Ταρσό. Το ναμαζγιάχ, που είχε χτιστεί για να εξυπηρετήσει την ισλαμική θρησκεία, ξανατέθηκε σε λειτουργία με μια καινούρια διάπλαση από τη σκοπιά του χριστιανισμού.

Ο Τουρμπές του Χασάν Μπαμπά Σουλτάν 

Ο τουρμπές (μνημείο- μαυσωλείο) σήμερα δεν σώζεται. Όμως το πλατάνι, που ήταν δίπλα στο τουρπέ, είναι ακόμα στη θέση του. Ο Εβλιγιά Τσελεμπή μάς περιγράφει τον τόπο αυτό ως εξής: «Βρίσκεται σε έναν τόπο εκδρομής. Δίπλα στον τάφο του υπάρχει ένα θεόρατο πλατάνι το οποίο δεκαπέντε άτομα, πιασμέναι χέρι-χέρι, με δυσκολία μπορούν να το αγκαλιάσουν. Κάθε κλαδί του δέντρου είναι υψωμένο προς τον ουρανό και πάνω στα κλαδιά αυτά έχουν φωλιάσει αμέτρητοι πελαργοί, ερωδιοί, αρπαχτικά και διάφορα άλλα πουλιά. Είναι ένα υψηλό και μεγάλο πλατάνι, που προκαλεί κατάπληξη στον άνθρωπο».Οι κάτοικοι της γειτονιάς, αποκαλούν τουρπέ το μέρος αυτό, ακόμα και σήμερα.

Το Διοικητήριο

Στις πηγές υπάρχει αναφορά για δύο ανεγερθέντα διοικητήρια. Το πρώτο επισκευάζεται στις 11 Ιανουαρίου 1882. Στις 4 Ιουλίου 1899 γνωστοποιείται πως θα χτιστεί εκ νέου με την αρωγή των πολιτών χωρίς να επιβαρυνθεί ο κρατικός προϋπολογισμός.. Στις 1 Οκτωβρίου 1900 ζητείται να ξεκινήσουν οι απαραίτητες διατυπώσεις για την ανέγερση εκ βάθρων του διοικητηρίου που άρχισε να καταρρέει . Στις 7 Ιουλίου 1901 μετά από αίτηση να χορηγηθούν χρήματα στον εργολάβο για την ολοκλήρωση των εργασιών ανέγερσης, ελέγχονται τα βιβλία αυτοψίας του έργου και η ύπαρξη ή μη αντίστοιχου κονδυλίου στον προϋπολογισμό .Στις 28 Ιανουαρίου 1902 αναφορικά με τα χρήματα που απαιτούνται για την ανέγερση του διοικητηρίου, ζητείται να προστεθούν στον προϋπολογισμό και να δοθεί άδεια για την καταβολή τους . Στις28 Μαΐου 1902 το Διοικητήριο ανεγείρεται για δεύτερη φορά. Στις 22 Μαρτίου 1903 ζητείται να ανταμειφθεί με προαγωγή ο Δερβίς Μπέη από το Λέσκοβικ για τις υπηρεσίες του και το ζήλο που επέδειξε στην ανέγερση του διοικητηρίου και στα θέματα που αφορούν την κυβέρνηση. Στις 25 Οκτωβρίου 1903 ζητείται να ανταμειφθούν ο Καϊμακάμης του καζά της Βέροιας ο Μαχμούτ Μουνίπ Εφεντή μαζί με κάποιους άλλους κρατικούς λειτουργούς και δύο προεστοί λόγω των υπηρεσιών που πρόσφεραν κατά την ανέγερση του Διοικητηρίου .

Το Διοικητήριο είναι διώροφο και η κάλυψη του γίνεται με σπαστή στέγη. Στον μεσαίο άξονα κάθε πλευράς υπάρχουν προεξοχές. Στον εσωτερικό χώρο παρατηρείται ένα χολ και ο διάδρομος που σχεδιάστηκε έτσι, ώστε να το τέμνει κάθετα σχηματίζοντας σχέδιο σταυροειδούς κάτοψης. Το κλιμακοστάσιο ανόδου βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την είσοδο. Το 1924 το κτήριο παραχωρήθηκε στο Δήμο και από τότε χρησιμοποιήθηκε ως Δικαστικό Μέγαρο. Το κτήριο υποβλήθηκε σε εκτεταμένη ανακαίνιση το 1985-86. Στην ανακαίνιση διατηρήθηκε η βασική τυπολογία της αρχικής κάτοψης. Όμως, για να είναι πιο λειτουργικό το κτήριο, ορισμένα παράθυρα που υπήρχαν στην πρόσοψη καταργήθηκαν και οι χώροι υγιεινής προστέθηκαν αργότερα. Σήμερα το κτήριο συνεχίζει να χρησιμοποιείται ως Δικαστικό Μέγαρο 

Το Νεκροταφείο

Από μια σωζόμενη φωτογραφία συμπεραίνουμε ότι το νεκροταφείο στη Βέροια, βρισκόταν δίπλα στο Μεντρεσέ Τζαμί. Επίσης, παράλληλα με αυτό, τα καρτποστάλ μαρτυρούν πως υπήρχαν νεκροταφεία και δίπλα στα τεμένη. Σήμερα το νεκροταφείο και εκείνα που ήταν παρακείμενα στα τεμένη δεν σώζονται. Κατά την έρευνά μας διαπιστώσαμε πως οι επιτύμβιες στήλες και κομμάτια από επιτύμβιες πλάκες της οθωμανικής περίοδου που υπάρχουν στην Βέροια, βρίσκονται σε τρία διαφορετικά μέρη. Αυτά ήταν, η αυλή του Τουζτζού Σινάν Χαμάμ (του Αλατά) που χρησιμοποιείται για εργασίες αποκατάστασης, η αυλή του Μεντρεσέ Τζαμί και ένας τοίχος επί της οδού Σμύρνης. Στην αυλή του Τουζτζού Σινάν Χαμάμ, υπάρχουν μαρμάρινα κομμάτια που ανήκουν σε 22 επιτύμβιες πλάκες. Δυσκολευτήκαμε στην προσπάθειά μας να φωτογραφήσουμε την καθεμιά από αυτές χωριστά. Όπως αποκαλύπτει και ο Heath Lowry οι πλάκες βρίσκονται στην αυλή σε χώρο που είναι περιφραγμένο και κλειδωμένο.

Από τις επιτύμβιες στήλες της οθωμανικής περιόδου συνάγονται πληροφορίες για την κοινωνική ζωή, την οικονομική κατάσταση και την αιτία θανάτου των ατόμων που έχουν αποβιώσει. Πρώτα από όλα, οι επιτύμβιες επιγραφές έχουν τη μορφή ενός μνημείου που δίνουν στοιχεία για την ταυτότητα του θανόντα και εξασφαλίζουν τη δυνατότητα να προσεύχονται οι περαστικοί για την ανάπαυση της ψυχής του θανόντος. Επίσης οι επιτύμβιες στήλες διαφωτίζουν σημαντικές πτυχές της κοινωνικής ιστορίας. Στην κεφαλή των επιτύμβιων στηλών της οθωμανικής περιόδου συνήθως υπάρχει μια σαρικοειδής επίστεψη που συμβολίζει το κοινωνικό επίπεδο ή το αξίωμα που είχε ο θανών όταν ζούσε. Παράλληλα, οι ιστορικές επιτύμβιες πλάκες προσφέρουν πλούσιο υλικό και από άποψη της ιστορίας της τέχνης και της τέχνης της καλλιγραφίας. Τα δίστιχα και οι στίχοι, που είναι γραμμένα πάνω στις επιτύμβιες πλάκες, είναι επίσης σημαντικά επειδή αποτελούν δείγματα της στάσης που τηρούνταν απέναντι στον θάνατο, κατά την οθωμανική εποχή. “Οι τάφοι των Σινάν Μπέη Σουλτάν, Κεμάλ Ατά Σουλτάν, Μπαλί Μπαμπά, Αμπντου- σαμέτ Σουλτάν και Σεγίτ Σουλτάν βρίσκονταν στη Βέροια. Επίσης και ο τάφος του Αχί Τσελεμπή΄, που ήταν από τους ποιητές της εποχής του Σουλτάνου Σελήμ Α΄, βρισκόταν εδώ”. Ο ποιητής Μουσταφά Σεϊχή Εφεντή, που έζησε τον 18ο αιώνα, και ο Οθωμανός ποιητής του Ντιβάν, ο Σεγίτ Μεχμέτ Ραμίζ (Karaferyeli Sarı Ramiz), πέθαναν το 1759 στη Βέροια.

Τα οικήματα

Στη Βέροια ακόμα και σήμερα υπάρχουν πολλά τουρκικά σπίτια. Οι Τούρκοι ήταν συγκεντρωμένοι στο πάνω μέρος της πόλης. Μετά την ανταλλαγή σε ορισμένα από τα σπίτια αυτά εγκαταστάθηκαν οι ανταλλαγέντες πρόσφυγες και κάποια μείνανε άδεια. Τα σπίτια αυτά, τα στενά σοκάκια που διασκορπίζονται στους μαχαλάδες και τα οποία περιβάλλονται αμφοτέρωθεν από τα οικήματα που εκτείνονται κατά σειρά, δημιουργούν μια ενδιαφέρουσα εικόνα. Με τις αυλές τους, τους κήπους και τις βρύσες τους, καθρεφτίζουν τα χαρακτηριστικά παραδοσιακού οθωμανικού σπιτιού. Με τα προεξέχοντα γεισώματα, με τις προεξοχές τζακιού στον εξωτερικό τοίχο και με τα παράθυρά τους έχουν χαρακτηριστική εμφάνιση. Στη Βέροια είναι διαδεδομένο το σχέδιο κατασκευής με τον εξωτερικό σοφά. Στα σπίτια αυτά ο εξωτερικός σοφάς, που είναι γνωστός ως «χαγιάτι», μοιάζει με εκείνα των τουρκικών σπιτιών της Ανατολίας. Τα σπίτια αυτά πίσω από τους υψηλούς αυλότοιχους, ανοίγονται προς τα έξω στο επίπεδο του δρόμου μόνο με τις αυλόθυρές τους. Τα ισόγεια δεν έχουν παράθυρα. Η πρόσβαση στους κυρίους χώρους διαβίωσης στον πάνω όροφο (ανώι), δεν γίνεται με άμεσο τρόπο. Στο ισόγειο, οι χώροι όπως ο στάβλος, το κελάρι και η αποθήκη, είναι κάτι σαν διαχωριστικό μεταξύ του εξωτερικού χώρου, δηλαδή του σοκακιού με το ανώι. Στους μαχαλάδες της Βέροιας, που είναι εμπλουτισμένοι με τα αδιέξοδα σοκάκια, η αλληλοσυμπλήρωση σοκακιού – κατοικίας δημιουργεί ένα πολύ εντυπωσιακό θέαμα. Τα γεισώματα, που (σε συνδυασμό με την κοντινή απόσταση μεταξύ των σαχνισιών), δίνουν την εντύπωση πως κάθονται το ένα πάνω στο άλλο, όπως συμβαίνει στους περισσότερους παραδοσιακούς οικισμούς της Ανατολίας, σχηματίζουν ένα σκιερό και υπέροχο θέαμα.